8. Tadeusz Różewicz
Wersja polska | English version
Tadeusz Różewicz, urodzony 9 października 1921 roku w Radomsku, był jednym z najwybitniejszych polskich poetów, dramaturgów i prozaików XX wieku. Jego twórczość na stałe wpisała się w kanon literatury powojennej. Doświadczenia II wojny światowej, w której Różewicz walczył jako żołnierz Armii Krajowej, na zawsze ukształtowały jego wrażliwość literacką. To właśnie wojna i jej brutalna rzeczywistość były głównym tematem jego dzieł.
Po wojnie Różewicz studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Właśnie tam nawiązał znajomość z Andrzejem Wróblewskim, Andrzejem Wajdą oraz Mieczysławem Porębskim, wybitnym teoretykiem i krytykiem sztuki, który odgrywał kluczową rolę w intelektualnym życiu tego środowiska. Z Porębskim połączyła go później wieloletnia przyjaźń, oparta na wspólnych rozmowach o sztuce i kulturze.
Jednymi z ważniejszych wczesnych tomów Różewicza były „Wiersze i obrazy” z 1951 roku oraz „Równina” z 1954 roku, które zyskały szczególne znaczenie w środowisku artystycznym, w tym dla Andrzeja Wróblewskiego. Obaj twórcy dzielili podobną wrażliwość na temat traumy wojny i rozpadu świata. Surowość poezji Różewicza, jej minimalistyczny język i brak upiększeń współgrały z malarską dosłownością Wróblewskiego. W wierszach Różewicza, podobnie jak na płótnach malarza, wybrzmiewały tematy egzekucji, rozczłonkowania, cierpienia i poszukiwania znaczenia w świecie po katastrofie.
Wystawie „Ja jeden z wielu” towarzyszą wiersze Różewicza z tych dwóch wczesnych tomów, w tym poemat „Równina”, do którego ilustracje namalował Wróblewski, a jeden z gwaszy znajduje się na wystawie.
Różewicz wywarł istotny wpływ na współczesny teatr, wprowadzając nowatorskie rozwiązania i zmieniając sposób myślenia o scenie. Jego dramat „Kartoteka” z 1960 roku zerwał z tradycyjną formą sztuki teatralnej, wprowadzając otwartą strukturę, która stała się jednym z jego znaków rozpoznawczych. Innym fundamentalnie ważnym i wciąż interpretowanym na deskach teatrów w całej Polsce dramatem jest „Stara kobieta wysiaduje” z 1968 roku, który stanowi syntezę poetyckiego zainteresowania starością i przemijaniem, jednocześnie będąc pochwałą kobiecego doświadczenia i mądrości.
Poezja Różewicza, choć głęboko zakorzeniona w polskich realiach, poruszała tematy uniwersalne – śmierć, przemijanie, moralność, sens istnienia, samotność współczesnego człowieka. Jego prosty, surowy styl sprawił, że zyskał międzynarodowe uznanie. Był wielokrotnie wymieniany jako kandydat do Literackiej Nagrody Nobla.
Tadeusz Różewicz zmarł 24 kwietnia 2014 roku we Wrocławiu, pozostawiając po sobie niezwykle bogaty dorobek literacki. Jego twórczość jest nadal czytana, interpretowana i grana na deskach teatrów całego świata.
Tadeusz Różewicz był odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Był doktorem honoris causa Uniwersytetów: Wrocławskiego, Śląskiego, Opolskiego, Jagiellońskiego, Warszawskiego, Gdańskiego oraz Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu.
W 2000 roku został laureatem Nagrody Nike, za tom „Matka odchodzi”.
