„Ludzka Natura, Twórcza Natura – jak widzieć siebie i świat”
Z początkiem września 2023 roku w PLSP w Łomży rozpoczął się projekt edukacyjno-artystyczny pt. „Ludzka Natura, Twórcza Natura - jak widzieć siebie i świat”, nagrodzony w V edycji Konkursu Programu Grantowego "Wena" pt. „Co słychać w sztuce". Uczniowie wraz z Ewą Skłodowską, nauczycielką prowadzącą postawili sobie i odbiorcom ważne pytania.
Jak widzimy świat?
Żyjemy w dynamicznej zmiennej rzeczywistości pełnej wzorców widzenia, opartej na estetyzowaniu. Kultura wizualna określa, jak mamy widzieć świat i siebie. Rzeczy, fakty, zdarzenia nie są określane przez naturę, lecz przez ludzką percepcję oraz język, który niejednokrotnie zubaża i określa rzeczywistość. Schematy myślenia, które proponuje "zachodni umysł", nierozerwalnie związany z akademicką i naukową metodą badawczą określają tylko to, co można nazwać, zapisać lub udowodnić. Nadają sens światu opierając się o to, co o nim wiemy. Takie spojrzenie Alan W. Watts nazywa „kodowaniem przekazu”.
Kolejnym zjawiskiem, jakie obserwujemy jest rozwój technologii, który stworzył możliwość nadprodukcji obrazów, zwłaszcza własnych wizerunków, miejsc, wydarzeń. Sztuczna inteligencja potrafi przecież w tak krótkim czasie wygenerować obrazy naśladujące dowolny styl twórcy, stworzyć fotografię tak dobrze imitującą rzeczywistość. W 2023 roku zdjęcie wygenerowane przez algorytm zdobyło nagrodę w konkursie Sony Word Photography Award w otwartej kategorii kreatywnej. Twórca Boris Eldagsen odmówił przyjęcia nagrody, stawiając pytania, czym jest kreacja i kto jest kreatorem?
Tu nasuwa się również myśl Nicholasa Mirzoeff, że współczesne życie toczy się na ekranie i poprzez niego widzimy siebie. Przeglądamy się w ekranach telefonów, zmodyfikowanych obrazach wygenerowanych przez sztuczną inteligencję.
Jako twórcy stawiamy pytania:
Jak zobaczyć na nowo?
W czym się oglądać?
Jak widzieć, a nie tylko zobaczyć?
Jak w tej gonitwie obrazu, zatrzymać maszynę i wrócić do natury tworzenia?
Gdzie szukać inspiracji źródła twórczej natury ?
Jak widzieć nie przetwarzając przez: algorytmy, programy, apki?
W czym można się przejrzeć?
Na myśl przychodzi symbolika lustra jako obiektu, w którym można się zobaczyć:
„Lustro jest całkowicie pozbawione ego i umysłu. Gdy pojawia się kwiat, ukazuje odbicie kwiatu, gdy pojawia się ptak - odbicie ptaka. Piękny przedmiot ukazuje jako piękny, szpetny jako szpetny. Wszystko jawi się takim, jakim jest. Co się tyczy lustra, nie ma w nim miejsca na rozróżniający umysł ani samoświadomość. Gdy coś się pojawia, lustro ukazuje odbicie; kiedy przedmiot znika, pozwala mu zniknąć bez śladu" - pisze Ewa Skłodowska.
Istotą lustra jest zatem brak klasyfikacji, ocen tego co piękne a co brzydkie - rzeczywistość postrzega świadomym, nie oceniającym okiem, zwyczajnie odbiera, notuje przestrzeń.
Próby stworzenia takiego wyrazu artystycznego, odpowiadającego idei zwierciadła, można dopatrzeć się w technice fotogramu czy cyjanotypii.
Celem projektu była obserwacja natury w jej procesach tworzenia. Działanie obejmowało stworzenie instalacji artystycznych wpisanych i związanych z obszarem Puszczy Zielonej znajdującej się w najbliższej okolicy. W tym celu młodzież wędrowała, w poszukiwaniu inspirujących miejsc, opisanych przez Adama Chętnika w dziele z 1932 roku.
Istotą była tu podróż dosłowna, która stała się inspiracją do dialogu na temat procesu i podróży artystycznej. W artystycznym akcie twórczym, zgodnym z prawami natury, uczniowie badali i uwiecznili obrazy fauny i flory terenów wokół rzeki Pisy i Narwi.
Do realizacji działań artystycznych użyte zostały różne media plastyczne: cyjanotypia, złocenie szlagmetalem, i klisze (przezroczyste folie) na których młodzi twórcy mogli dodawać komentarz rysunkowy. Elementy natury: sosny, świerki, dęby, modrzewie, brzozy, cisy, olszyny, paprocie, trawy, zioła, owoce jagód, mchy, szczaw, wiechlina łąkowa, zostały za pomocą tych technik naświetlone przez światło słoneczne na kamienie lub pnie ściętych, starych drzew. Działania były związane z refleksją na temat miejsca, w którym tworzyli młodzi artyści. W wyniku tych działań powstały obiekty, które stały się integralną częścią danego miejsca.
Prezentowane prace są intymnym portretem stanu Puszczy Zielonej, oddającym niesamowitą różnorodność krajobrazu jak również zmian jakie w nim zachodzą. Są również obrazem procesu współtworzenia twórcy wraz z naturą, gdzie ważną rolę stanowi kreacja ale również przypadek.
W efekcie powstała mapa z zaznaczonymi punktami, gdzie dane prace, stanowiące część krajobrazu, można oglądać. Poddane na naturalne warunki atmosferyczne, ulegają naturalnemu rozkładowi, tym samym stanowiąc refleksję o przemijalności zjawisk.
W tej artystycznej podróży po Puszczy Zielonej najważniejszy był sam proces twórczy, gdzie istotna jest droga a nie cel.
"Nasze działanie współtworzone jest z naturą - nie ma tu nowoczesnych technologii czy sztucznej inteligencji. Twórca odbija rzeczywistość, nie kopiuje. Komponuje, układa nie stosuje algorytmów. Proces twórczy jest istotny, nie tylko sam efekt końcowy. By obejrzeć dzieło trzeba przyjść do puszczy nie da się go doświadczyć tylko wirtualnie. Nasze działania i wytwory będą ulegały naturalnemu rozkładowi. Dzieło istnieje naprawę, nie tylko wirtualnie. Artysta zadaje pytania, nie daje odpowiedzi - otwiera na dyskusję. Nasz projekt to podróż artystyczna" - charakteryzuje projekt Ewa Skłodowska.
Wybór trasy drogi inspirowany był badaniem Kurpi Zielonych oraz książką ‘Biblioteczka wycieczkowa’ Adama Chętnika, polskiego etnografa, muzealnika, działacza społecznego i politycznego. Miłośnika i badacza kultury kurpiowskiej, autora książek poświęconych Kurpiom Puszczy Zielonej, założyciela Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie. Jego dorobek naukowy liczy ponad 100 prac.
Plener artystyczny w Puszczy Zielonej
W efekcie powstanie mapa ze współrzędnymi lokalizacji prac. Wystawa w terenie w przeciwieństwie do sztuki obecnej w Internecie nie rozleniwia, jest unikatowa, zmienna z każdą chwilą. Obiekty będą w miejscach trudno dostępnych. Trzeba się śpieszyć, żeby je zobaczyć, bo każdego dnia pod wpływem warunków atmosferycznych obiekt będzie wyglądał inaczej, aż do całkowitego rozpadu. Internet i media zakładają, że informacja, obraz mogą być wiecznie przetrzymywane i zawsze możemy do niego wrócić.
Mapa ze współrzędnymi lokalizacji prac
W czasach rozpędzonej rewolucji cyfrowej, programów, nieskończonych możliwości Internetu, sztucznej inteligencji – powrót do działań współtworzenia z naturą, gdzie artysta otwiera się na dyskusję, refleksję, zadaje pytania, nie daje odpowiedzi, komponuje, nie stosuje algorytmów, nie kopiuje tylko odbija rzeczywistość.
Plakat projektu
Uczniowie zamienili las w galerię sztuki i stworzyli unikatową przestrzeń wystawienniczą.
"Poprzez przemyślaną dramaturgię wystawy, jako odbiorcy mogliśmy się zanurzyć w Puszczy Zielonej i odkryć kolejne rozdziały, w której główną rolę odgrywały cyjanotypie, tkaniny, płatki złota, jak i głos ludzki" - mówi Sebastian Cichocki, kurator Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Członek Kapituły Konkursowej Programu Grantowego „Wena”.
Od lewej: Sebastian Cichocki i prof. Tomasz Milanowski
Uczniowie świadomi nowych technologii, łatwości wirtualnego dostępu do sztuki, wyrazili potrzebę innego rodzaju twórczości i kontaktu ze sztuką. Zgłębili to, czego nie mają, czego im na co dzień brakuje. Obserwując naturalne procesy zachodzące w przyrodzie, podążyli za nimi i w pełnej symbiozie z naturą stworzyli w plenerowej galerii portret Puszczy Zielonej.
Jak podkreślił prof. Tomasz Milanowski, Dziekan Wydziału Malarstwa warszawskiej ASP, Członek Kapituły Konkursowej Programu „Wena” praca zespołowa wpłynęła na jakość i wydobyła wyjątkową głębię. Odbiór sztuki z towarzyszącym białym śpiewem artystek Joanny Skowrońskiej i Joanny Gancarczyk, od lat śpiewających i dokumentujących pieśni tradycyjne w Polsce, dopełnił całości dzieła.
W projekcie udział wzięło 19 uczniów i uczennic z klas III i IV:
Zofia Horosz, Jan Bienias, Julia Chrzanowska, Wiktoria Cieśnicka, Oliwia Dmochowska, Adrianna Duchnowska, Aleksandra Filochowska, Zuzanna Klemczak, Jan Majewski, Gabriela Malesa, Weronika Mróz, Patrycja Pieńkowska, Viktoriia Piuro, Błażej Rafałowski, Michał Szymański, Wiktoria Świątkowska, Elżbieta Tafelska, Maria Wiśniewska, Katarzyna Załuska.
Serdeczne gratulacje i wyrazy uznania kierujemy do serca całego projektu w osobie Ewy Skłodowskiej, nauczycielki, która przeprowadziła młodzież przez cały proces realizacji projektu. Uczniowie w rozmowie z Wiesławą Giedrojć podkreślili, że na początku byli zagubieni i odczuwali twórczą niemoc. Pani Ewa stopniowo, spokojnie, cierpliwie naprowadzała i otwierała drzemiące w młodzieży pokłady kreatywności. Cały zespół projektowy bardzo wspierała Gabriela Horosz, zastępca dyrektora ds. artystycznych.
Wracaliśmy z Łomży mając przed oczami obrazy szczęśliwych i spełnionych twarzy młodych twórców, pięknej natury Kurpiów, a w uszach brzmiała unikalna rodzima muzyka Podlasia.
Zachwyceni realizacją projektu w Puszczy Zielonej od razu zaproponowaliśmy zespołowi projektowemu przygotowanie wystawy w przestrzeni patio biurowca na warszawskim Mokotowie.
Wystawa prezentowała barwione tkaniny, obrazy malowane za zrębkach drewna i film ukazujący efekty oryginalnego projektu i wrażliwość uczniów szkoły plastycznej na obserwację natury w jej procesach tworzenia. A odbijający się w oknach biurowca błękit nieba – dopełnił dzieła, rezonując z pracami stworzonymi metodą cyjanotypii.
Kilka dni po zakończeniu realizacji, Ewa Skłodowska podzieliła się w social mediach z odbiorcami głęboką refleksją.
"Już trochę odpoczęłam. I chciałabym podzielić się refleksją na temat wydarzenia - finału projektu, nagrodzonego w V edycji Konkursu Programu Grantowego "Wena" Fundacji Rodziny Staraków pt. „Co słychać w sztuce?”. Sztuka ma wiele funkcji i przejawia się różnorodnie i każda z nich jest ważna.
W naszym projekcie ważne było by doświadczyć. Przejść jakąś drogę. Być częścią jakiegoś procesu, rytuału, do którego jesteśmy zaproszeni. I to wszystko co się zadziało poprzez intelekt możemy rozdzielać i nazywać: obraz, natura, dźwięk, droga, odbiorca, twórca, instalacja, obiekt... Nie tym razem, to miało być czymś po prostu wspólnym i jednym, doświadczaniem. Zarówno indywidualnym jak i zbiorowym. Gdzie zacierają się granice, gdzie odbiorca też współtworzy poprzez swoją obecność, emocje, przeżywanie.
To działanie mogło się odbyć dzięki grupie niesamowitej młodzieży. To po prostu piękni młodzi ludzie, pełni zaangażowania, otwarci na działanie, tworzenie, eksperymentowanie, doświadczanie, radości. Jest we mnie wiele uznania dla waszej grupowej pracy, ale widzę też wkład, zaangażowanie, serce każdego z was z osobna.
Dziękuję bardzo Gabrieli Horosz za pomoc. Na którą mogłam liczyć już podczas pierwszego indywidualnego researchu w lesie, gdzie zakopałam się w nocy samochodem, tu pierwszy raz wewnętrznie zaklęłam, ’no nieźle zaraz tu zostanę i nikt mnie nie odnajdzie, tak skończę projekt, choć nawet jeszcze porządnie się nie zaczął’. Gabrysia z mężem mnie odnalazła i jakoś wspólnymi siłami wyprowadziliśmy auto z błota. Potem wiele wiele razy, doświadczałam pomocy i koleżeńskiego wsparcia. Dziękuję.
Dziękuję również Uli Sępkowskiej za pomoc przy wieszaniu prac w lesie. Adamowi Tymińskiemu, za bycie tam gdzie ja już fizycznie nie dałam rady być. Dziękuję również Wiesławie Giedrojć z Fundacji Rodziny Staraków za życzliwe słowo i obecność. Młodzieży życzę kolejnych pięknych doświadczeń na drodze twórczej".
NAUCZYCIEL PROWADZĄCY
Ewa Skłodowska, nauczycielka realizacji intermedialnych.
