„Instalacja przestrzenno-rzeźbiarska Exodus”
Rabe. Bieszczady. Wieś leżąca w gminie Czarna. 180 mieszkańców. Jedzie się długo. W podróży z podręcznych przewodników przeczytamy, że na pobliskiej przełęczy został śmiertelnie ranny jeden z dowódców Konfederacji Barskiej Franciszek Pułaski, kuzyn Kazimierza Pułaskiego. W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Rabbe byli Katarzyna i Tomasz Tomatis. W II RP wieś w leskich województwa lwowskiego. W 1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA spalili żywcem tutaj 20 Ukraińców za współpracę z Polakami. W latach 1939–1941 oraz 1944–1951 miejscowość należała do ZSRR, miejscowa ludność została całkowicie wysiedlona. Od roku 1952 od nowa zasiedlona głównie przez przesiedleńców z okolic Sokala.
Rabe był jednym z najstarszych ośrodków górnictwa naftowego na świecie, kopalnie ropy naftowej istniały tu przed rokiem 1884. Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego. We wsi znajduje się cerkiew greckokatolicka pw. Świętego Mikołaja, zbudowana w 1858 (według innych źródeł ok. 1852). Po 1951 roku opuszczona, służyła jako magazyn, od 1971 kościół rzymskokatolicki. Wewnątrz zachował się ikonostas współczesny cerkwi.
Akcja H-T
Ludność z żyznych okolic Sokala została pod koniec 1951 roku (październik – listopad) przesiedlona w okolice Ustrzyk Dolnych w ramach „Akcji H–T” (nazwa pochodzi od pierwszych liter wysiedlanych powiatów: Hrubieszów – Tomaszów). Stało się to na mocy umowy o zmianie granic między Sowietami a Polską i dotyczyła wymiany obszarów o powierzchni 480 kilometrów kwadratowych. To mniej więcej tyle, ile zajmuje Warszawa. Stalin chciał pozyskać żyzne tereny na Lubelszczyźnie, linię kolejową Rawa Ruska – Sokal i złoża węgla kamiennego. W zamian Polska Rzeczpospolita Ludowa otrzymywała górskie tereny w Bieszczadach, rzekomo bogate w złoża ropy naftowej – dawno wyczerpane. Jedyną korzystającą stroną był „Wielki Brat na wschodzie”, bo zwykli ludzie nic nie skorzystali, ani Polacy, ani Ukraińcy...
Z tą najbliższą, ale jakże trudną historią miejsca po ponad 70 latach zmierzyli się uczniowie liceum plastycznego w Lesku.
Liceum Plastyczne mieści się w Zespole Szkół Technicznych i Artystycznych w Lesku. Do liceum uczęszcza 80 uczniów i uczennic. Gdy nauczyciel prowadzący i artysta – Waldemar Kordyaczny opowiedział o koncepcji sztuki zaangażowanej społecznie, upamiętniającej wydarzenie historyczne wysiedleń i „rozliczającej” się z przeszłością – do udziału zgłosiło się 40 osób – co oznaczało, że połowa liceum chce wziąć udział w projekcie w swoim wolnym czasie, na poziomie przekraczającym szkolną podstawę programową!
Waldemar Kordyaczny, niezwykle doświadczony pedagog wybrał 10 osób, których przeprowadził przez cały proces realizacji projektu. Autorami i autorkami instalacji rzeźbiarskiej są uczniowie i uczennice klas III i V Liceum Sztuk Plastycznych w Lesku: klasa III Roch Kardasz, Gabriela Niedziela, Maja Soliszewska, Zofia Ulan, Kamila Węgrzyn, klasa V: Karolina Kuczaj, Kamil Leczowicz, Oskar Neubauer, Kamil Pająk, Karina Piecuch.
Zostało zorganizowane spotkanie z historykiem systematyzujące wydarzenia z 1951 roku i ich znaczenie współczesne. O wielu faktach młodzież usłyszała po raz pierwszy.
1 września 2023 roku zespół projektowy rozpoczął przygotowanie merytoryczne dyskusją nad tematyką konceptu. Na pierwszych spotkaniach zespołu, były przedstawione założenia i cele projektu. Zespołowi zostały przedstawione materiały źródłowe związane z tematyką projektu i aspektem historycznym. W okresie powojennej historii Polski miała miejsce tzw. zamiana ziem pomiędzy ZSSR, a Polską w 1951 roku, w wyniku której ludność narodowości polskiej z okolic Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego przymusowo przesiedlono na teren Bieszczadów.
Uczniowie, pracując zespołowo, wyposażeni w wiedzę historyczną i warsztat, podczas 2-tygodniowego pleneru rzeźbiarskiego, stworzyli projekt i instalację „Exodus”. Rzeźbiarsko-przestrzenne formy z drewna, metalu i kamienia zostały wykonane i zainstalowane w miejscowości Rabe – w celu upamiętnienia przymusowych przesiedleń ludności Hrubieszowa i Tomaszowa w 1951 r. Ekspozycja stała jest dostępna dla każdego, dla mieszkańców, turystów, historyków, artystów.
Szkice do projektu
ZGODNOŚĆ Z TEMATEM KONKURSU: "Co słychać w sztuce?"
Odpowiedź na pytanie konkursowe – przykład sztuki zaangażowanej społecznie. W Polsce, w XXI wieku, gdy odbiór pamięci historycznej i patriotyzmu staje się jednostronny i nabiera cech nacjonalistycznych, spotykamy przykład zaangażowania uczniów, by poprzez działanie twórcze i własną wrażliwość, opowiedzieli trudną, ale jakże ważną historię miejsca, rozliczając się w ten sposób z przeszłością i kreując wartości dla przyszłych pokoleń.
Celem projektu było kształtowanie kreatywnej i artystycznej postawy ucznia, wyzwalanie aktywności twórczej, ciekawości poznawczej, własnego potencjału twórczego oraz umiejętności współpracy w grupie.
"Nasz projekt - jak wspomina Waldemar Kordyaczny, nauczyciel prowadzący i artysta - rozpoczął się dużo wcześniej niż jego sama realizacja. W momencie pisania projektu nawiązaliśmy kontakt z Wójtem Gminy, Ochotniczą Strażą Pożarną, Sołectwem i społecznością miejscowości Rabe (pow. Bieszczadzki) w której miała powstać instalacja rzeźbiarska. Mieliśmy pełną akceptację i poparcie z każdej strony. Ten odzew był dla nas bodźcem do działań w tym kierunku. Od tego momentu zaczęliśmy gromadzić materiały potrzebne do jego realizacji".
Plener rzeźbiarski w Rabem
Po zgromadzeniu odpowiednich narzędzi i materiałów, oraz ustalenia terminu pobytu w Rabem, w pracowni rzeźbiarskiej Waldemara Kordyacznego, zespół udał się na miejsce realizacji projektu. Z końcem października 2023 roku rozpoczęła się praktyczna realizacja instalacji, zapoznanie z technologią oraz bezpieczeństwem pracy i posługiwaniem się narzędziami. Podczas pleneru rzeźbiarskiego młodych twórców odwiedził wójt gminy, który zaprosił do obejrzenia cerkwi oraz opowiedział o historii terenów. Spotkanie było kontynuowane w domu prowadzącego projekt, na którym to wójt opowiedział i zaprezentował oryginalne dokumenty o powojennych dziejach i całej akcji przymusowego przesiedlenia rodaków. Rodzina wójta - dziadek, matka i ojciec byli przesiedleńcami. Podczas pleneru rzeźbiarskiego powstało wiele elementów i rzeźb z drewna i metalu oraz elementy malarskie co wykraczało poza założenia formalne.
Zespół projektowy podzczas pleneru rzeźbiarskiego w Rabem
Warsztat malarski podczas pleneru rzeźbiarskiego
Udział w projekcie dla uczniów i uczennic był zderzeniem się z czymś dla nich nowym. Działanie zaowocowało tym, iż byli sami zaskoczeni możliwościami wypowiedzi artystycznej, co było dla nich głębokim przeżyciem. Sami nie spodziewali się takich efektów.
– wspomina Waldemar Kordyaczny
Montaż całości instalacji i jej wernisaż odbył się w miejscu docelowym - parkingu przy zabytkowej cerkwi w Rabem, którą odwiedzają setki turystów. "Exodus", ekspozycja rzeźbiarsko-przestrzenna na stałe zafunkcjonowała w Rabem. 24 listopada 2023 roku odbył się wernisaż instalacji, przy dawnej, zabytkowej greckokatolickiej cerkwi Św. Mikołaja /obecnie rzymskokatolicki kościół filialny p.w. Świętej Rodziny/.
"Projekt był dla nas czymś więcej jak realizacją wytyczonych sobie celów i zadań. Poprzez projekt poczułem więź z moimi uczniami, ich mądrość, odpowiedzialność, możliwość samorealizacji i pasji. Każdy dzień przekonywał mnie o ich dorosłości. Jestem przekonany, że oni poczuli to samo i starali się z całych sił wykonać swoją misję jako młodzi artyści. Efektem naszych działań jest coś trwałego i jak mi się wydaje nietuzinkowego. Sam pobyt, spotkania z mieszkańcami, organizacjami dało im jak i mnie przekonanie, że to co zrobiliśmy na długo pozostanie w naszych głowach. W trudnych chwilach, gdy przyszło zwątpienie w realizację projektu ze względów formalnych otrzymałem duże wsparcie z Fundacji Rodziny Staraków. Było wsparcie dobrym słowem, motywacją jak i radami jak rozwiązać problemy. Ta pomoc była taką silną ludzką bezinteresowną asertywnością" - mówi Waldemar Kordyaczny, nauczyciel prowadzący projekt.
Uczniowie i uczennice podzielili się swoimi odczuciami i doświadczeniem z realizacji projektu:
Udział w plenerze rzeźbiarskim poza szkolną pracownią dał nam dużo doświadczenia i możliwości spróbowania nowych technik. Dzięki miejscu, w którym realizowaliśmy projekt, mogliśmy się lepiej skupić na pracy. W wolnych chwilach spędzaliśmy czas razem przy ognisku czy też graniu w planszówki co pomogło we współpracy i zacieśnieniu więzi. Mimo że każdy robił swoją część projektu to inspirowaliśmy się nawzajem i pomagaliśmy sobie. Nadzór Pana Waldemara Kordyacznego pomógł nam poradzić sobie z tym przedsięwzięciem, nauczył nas jak korzystać z narzędzi i zadbał o nasze bezpieczeństwo. Wyjaśniał nam krok po kroku jak przygotować tak dużą kompozycję, od znalezienia materiału do zabezpieczenia skończonej rzeźby.
Projekt dał nam energię do działania oraz pokazał nowe możliwości na pracę w przyszłości. Pan Waldemar Kordyaczny zorganizował dla nas spotkanie z wójtem, który dokładnie opowiedział o historii, jaką chcieliśmy zawrzeć w naszych rzeźbach. Kiedy wójt pokazywał stare dokumenty i zdjęcia byliśmy jeszcze bardziej zainteresowani, mogliśmy zobaczyć część historii tego miejsca. Projekt dał nam możliwość spróbowania nowych rzeczy i odnalezienia swojej drogi, mogliśmy się lepiej poznać, i nauczyć się sumienności pracy. Jesteśmy wdzięczni Panu Waldemarowi Kordyacznemu za wybranie nas i danie nam takiej szansy. Cieszymy się że dzięki Fundacji Rodziny Staraków mogliśmy wziąć udział w tym projekcie. Projekt odbił się szerokim echem w mediach takich jak: gmina czarna, wbieszczady.pl, czarna i okolice, LSP Lesko, ZSTiA Lesko oraz prywatnych forach. Ta instalacja przestrzenno-rzeźbiarska będzie jeszcze długo istniała i oglądana przez gości odwiedzających Bieszczady. Będzie pod opieką społeczności Rabego.
Tablica informacyjna wykonana w drewnie
Detale rzeźbiarskie
Detale rzeźbiarskie
Detale rzeźbiarskie
Zespół projektowy instalacji rzeźbiarsko-przestrzennej "Exodus" z Waldemarem Kordyacznym, nauczycielem prowadzącym projekt, Romanem Wilińskim, dyrektorem Zespołu Szkół Technicznych
i Artystycznych w Lesku, w ramach którego funkcjonuje Liceum Sztuki Plastycznych,
i Wiesławą Giedrojć, z Zarządu Fundacji Rodziny Staraków.
Młodzież leskiego plastyka dała przykład sztuki zaangażowanej społecznie, dopełniając obrazem, wydarzenia historyczne zamiany ziem pomiędzy Polską a ZSSR w 1951 roku. Młodzi twórcy poprzez sztukę, wymownie ukazali rozgrywające się w tamtych czasach dramaty tutejszej ludności. Widzieliśmy powbijane gwoździe w wyrzeźbionych w drewnie postaciach, obnażone serca i bezradnie rozłożone ręce kobiet, smutne małe dzieci, zabierające z sobą w nieznane jedyną zabawkę.
Detal instalacji rzeźbiarsko-przestrzennej "Exodus", prezentowany w Rabem.
Detal instalacji rzeźbiarsko-przestrzennej "Exodus", prezentowany w Rabem.
Uczniowie chcąc oddać przejmujące emocje poprzez rzeźbę, dokonali chyba najwłaściwszego środka artystycznego wyrazu, pozostawiając trwały przekaz dla obecnych i przyszłych pokoleń.
Detal instalacji rzeźbiarsko-przestrzennej "Exodus", prezentowany w Rabem.
Chcielibyśmy podkreślić, że w ramach realizowanych już od pięciu lat projektach edukacyjno-artystycznych, nagradzanych w Konkursach „Weny”, „Exodus” jest pierwszym, który odpowiada na konkursowe hasło, od początku do końca poprzez rzeźbę w drewnie, kamieniu i metalu. Nasze rozmowy z młodzieżą nie miały końca. Uczniowie dzielili się z nami emocjami, towarzyszącymi im podczas realizacji całego projektu i wyrażali swoją ogromną satysfakcję, podkreślając wartość edukacyjną i doświadczenie sprawdzenia siebie i własnych możliwości w działaniach wykraczających poza szkolną pracownię. Podejmując działania twórcze, ponad podstawę programową, zmierzyli się z opowiedzeniem i zrozumieniem trudnej historii, wychodząc do odbiorców już nie jako uczniowie ale młodzi rzeźbiarze i młode rzeźbiarki.
Wernisaż w Rabem.
Uczniów poprowadził przez cały projekt wspaniały pedagog i artysta – Waldemar Kordyaczny – Mistrz dla swoich uczniów, u których cieszy się ogromną sympatią i szacunkiem.
Waldemar Kordyaczny, pedagog i artysta, nauczyciel prowadzący projekt "Exodus".
Waldemar Kordyaczny jako pomysłodawca konceptu „Exodus”, po raz pierwszy w imieniu leskiego plastyka, zgłosił projekt do Konkursu. Dzięki Waldemarowi Kordyacznemu zostały zbudowane wspaniałe relacje i współpraca jedynej w Bieszczadach państwowej szkoły artystycznej z: mieszkańcami, samorządem lokalnym, druhami OSP Rabe, przedsiębiorcami, leśnikami. Dziękujemy wójtowi gminy Czarna Bogusławowi Kochanowiczowi za bardzo serdeczne przyjęcie nas w domu kultury w Czarnej, personalne zainteresowanie, wspieranie i rozumienie potrzeb rozwoju kultury, ogrywających ogromną rolę w upamiętnieniu historii miejsca. Druhom strażakom dziękujemy za opowiedzenie nam historii związanych z Rabe, zaangażowanie podczas realizacji projektu oraz wyraz lokalnego patriotyzmu w postaci dbałości o powstałą instalację „Exodus”.
Uczestnicy wernisażu w Rabem.
Druhowie jednostki OSP Rabe.
Gratulujemy i dziękujemy za ten wspaniały przekaz. Jesteśmy dumni, że Program Grantowy „Wena” przynosi tak spektakularne efekty dla rozwoju młodzieży, wiążącej swoją przyszłość ze sztuką i ma tak szerokie oddziaływanie społeczne.
Relacja z podsumowania projektu i publicznej prezentacji instalacji "Exodus" w Rabem:
https://starakfoundation.org/pl/spectraedu/news/_exodus_ekspozycja_rzezbiarsko_przestrzenna_w_rabem
TRWAŁOŚĆ PROJEKTU
Projekt będzie kontynuowany poprzez dalszą rozbudowę instalacji. Dodawane będą następne elementy wzbogacające instalację. Na wiosnę 2024 roku w planie jest instalacja plansz historycznych obrazujących jak i informujących o wydarzeniach z roku 1951. Dodatkowo pojawią się elementy nasadzenia kwiatów.
NAUCZYCIEL PROWADZĄCY
WALDEMAR KORDYACZNY - nauczyciel przedmiotów artystycznych, urodzony w 1959 roku w Rzeszowie. Studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie na Wydziale Grafiki w Filii w Katowicach. Dyplom uzyskał w 1987 roku. Ma w swoim dorobku cztery wystawy indywidualne oraz udział we wszystkich wystawach Grupy "Na Drabinie" i kolejnych wystawach "Obraz, Grafika, Rysunek, Rzeźba Roku" w latach 1990-2009 w Rzeszowie, na których otrzymał III Nagrodę (1996) i Wyróżnienie (1997). Uprawia malarstwo, rysunek, grafikę. Mieszka i pracuje w Lesku.
